خواص نخود در طب سنتی

یکی از حبوباتی که به صورت های مختلف مورد مصرف قرار می گیرد ، نخود است. نخود از دیر باز مورد استفاده ی بسیاری از ایرانیان بوده است. در این مطلب قصد داریم فواید این گیاه را از نقطه نظر علم طلب سنتی بررسی کنیم.

نخود یکی از بهترین حبوبات برای غذای انسان است و آن چنان که در طب سنتی بر مصرف آن تاکید شده است درباره هیچ یک از حبوبات تاکید نشده است اما متأسفانه امروزه بسیار کمتر از گذشته در سفره ایرانیان دیده می شود.متأسفانه امروزه نخود که یک ماده غذایی بسیار مفید و پرانرژی است از سفره ایرانیان در حال حذف شدن است و شاهد استفاده کمتر آن در رژیم غذایی ایرانیان هستیم. با افزایش مصرف غذاهای خارجی و فست فود در سفره های ایرانی مصرف این ماده غذایی در طول روز و حتی در سال بسیار کمتر از گذشته شده است. نخود که جزء خانواده حبوبات محسوب می شود دارای املاح، ویتامین و پروتئین های متعددی از جمله نشاسته، کلسیم، فسفر، آهن، سدیم، پتاسیم، روغن گیاهی، مس و ویتامین هایی مانند ویتامین A،B۱، B۲ است. بنابراین نخود دارای اسیدآمینه های مختلف، ویتامین ها و مواد معدنی بسیار مفیدی است که می توانیم بگوییم نخود نه فقط یک غذا بلکه به عنوان یک دارو محسوب می شود. نخود از زمان های بسیار دور مصرف خوراکی و درمانی داشته است. رازی و ابن بیطار کاملا آنچه را که دیسکورید درباره Erebinthos (نخود به یونانی) شرح داده به نقل قول از وی تحت عنوان حمص آورده اند و طبق نوشته ابوریحان، اربیوتوس، حمص است که به پارسی نخود می نامند. در کتب قدیم سه نوع از آن را شرح داده اند که عبارت اند از: ۱. حمص یا حمص ابیض یا حمص بستانی یا نخود سفید که نوع کشت شده است.۲. حمص بری که نوع وحشی است.۳. حمص الاسود یا نخود سیاه .

خواص در طب سنتی ایران

نوع بری آن (کمتر مورد استفاده است): پاک کننده و بازکننده انسداد جگر، طحال و کلیه، پاک کننده زخم های چرکی و قوبا(بیماری پوستی که از اگزما شروع و به پسوریازیس می رسد)، نرم کننده ورم های بناگوش و غدد جنسی، خارج کننده چرک از زخم های چرکی و جراحت سرطان (ضماد آن با عسل) است. نوع بستانی (که امروز مورد استفاده است):ملین طبع، مقوی حرارت غریزی و مقوی ریه و کمر، تولیدکننده خون صالح، قابلیت تغذیه زیاد، اشتهاآور، تغذیه کننده ریه و معده، اثر غذایی آن در ریه بیشتر از سایر حبوبات می باشد. در گرفتگی صدا اگر همراه با تب نباشد، خوردن آن با شیر و در صورت وجود تب با آب مفید می باشد. خیسانده آن در سرکه به مدت یک شب جهت کشتن کرم معده بسیار مفید است. آشامیدن آب پخته آن با نمک (نخودآب)، تکه کننده اخلاط لزج و بازکننده انسدادها است. ادرارآور، برطرف کننده درد سینه و عفونت ریه می باشد. خیسانده آن در آب مقوی قوه جنسی، و خارج کننده کرم شکم و مقعد است. خوردن گرماگرم برشته آن جهت بواسیر خونی تأیید شده است، آب خیسانده آن در تحلیل ورم لثه و درد آن موثر است.

نخود سیاه

باعث سقط جنین شده، شکننده سنگ ها و مدر فضولات است و قوی تر از نخود سفید می باشد، قوت تریاقی داشته، جهت استسقا، یرقان انسدادی، انسداد کبد و جذام نافع است.

ریختن آب آن جهت رفع سردرد، زردی رخسار، خارش و بی حسی اندام ها، مفاصل و تقویت مو موثر است.

ترکیبات شیمیایی

دانه نخود دارای لیسین Lycine، سیستین Cystine، تریپتوفان، گالاکتین، ساکاروز، دکستروز و لولز، ماده روغنی، ویتامین های A، B۱، B۲، C، D، E، کاروتنوئیدها، مواد معدنی نظیر مس، آهن، بر، لیتیوم، پتاسیم، فسفر، کلسیم، اسیداگزالیک، اسیدمالیک و اسیداستیک است.

خواص دارویی نخود

نخود تقویت کننده قلب بوده و در رفع یبوست های حاد و مزمن موثر است همچنین عضلات اسکلتی را تقویت می کند و به همین دلیل مصرف آن به ورزشکاران توصیه می شود.

نخود دارای خاصیت ضد سرفه و سرماخوردگی است. این ماده غذایی سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند بنابراین به افرادی که دارای بیماری های خود ایمنی مانند ام اس هستند نیز توصیه می شود.

نخود از بین برنده انگل های روده، برطرف کننده درد سینه و تنگی نفس، تقویت کننده ریشه مو، درمان زردی، درمان دردهای کلیه و افزایش حافظه است.

نخود برای درمان پوکی استخوان به دلیل منابع غنی کلسیم بسیار سودمند است در دوران رشد استخوان ها و دندان ها مصرف آن توصیه می شود همچنین این ماده غذایی چنانچه با عسل ترکیب شود و به صورت یک پماد درست شود به عنوان التیام دهنده زخم ها مفید خواهد بود.

خواص آب نخود

خوردن آب نخود پخته با قدری نمک، بازکننده گرفتگی ها، مُدر و برای درد سینه و زخم های ریه مفید است.

خوردن آب خیس کرده نخود برای کاهش ورم لثه ها و تسکین درد دندان مفید است.

ضدعفونی کننده مجاری ادراری

طبق بررسی های به عمل آمده مشخص شده است که نخود اثر دفع اسید اوریک و کلرورها را داشته و ضدعفونی کننده مجاری ادراری می باشد.

منبع : های دکتر

فواید و خواص نخود در طب سنتی

یادتان هست در سریال شب‌های برره، «نظام دو برره» همان شخصیت آقازاده‌ی بالا برره‌ای، «گرد نخود» یا «نخوداف» می‌زد و حسابی سرحال می‌آمد؟ این آقای «دو برره» حق داشت. نخود بمب انرژی و مخزن مواد مغذی است که بدن را از این رو به آن رو می‌کند.

راستش اسمش که می‌آید من یاد همان حرف بچگی‌هایمان می‌افتم که: «نخود نخود هر که رود خانه‌ی خود»؛ اما بدانید و آگاه باشید که همین نخود خودمان کلسترول بد خون را کاهش می‌دهد و محافظ قلب است. علاوه بر این نخود دوست کبد، روده‌ها، پوست سر، چشم‌ها، گردش خون و کلاً تمام ارگان‌های بدن است. پس به جای «رفتن به خانه‌ی خود» بمانید و بیشتر با خواص این ماده‌ی غذایی مفید آشنا شوید.

ساختمان نخود

نخود از فیبرها، ویتامین B9، هیدرات‌کربن، آهن، فسفر، منیزیم، ویتامین B، پتاسیم، زینک(روی)، پروتئین، ویتامین B6، کلسیم و اسیدهای چرب اشباع نشده‌ی پُلی تشکیل شده است. البته باید بدانید که نخود از وجود ترکیبات مغذی دیگری مانند ویتامین E، آب، ویتامین B3، سدیم، ویتامین B2، سلنیوم، اسیدهای چرب اشباع نشده‌ی مونو، ویتامین C، یُد، اسیدهای چرب اشباع‌شده و ویتامین A نیز بی‌بهره نیست.

از آنجایی که این ماده‌ی غذایی حاوی فیبر است باعث دفع برخی از ترکیبات و مواد سمی از بدن شده و به این ترتیب قند و اسیدهای چرب موجود در خون را کاهش می‌دهد.

نخود و ویتامین B9 یا همان اسیدفولیک

نخود به دلیل دارا بودن ویتامین B9 به ساخت گلبول‌های قرمز و سفید کمک می‌کند و در جلوگیری از کم خونی و حفظ سلامت پوست نقش دارد. ویتامین B9 علاوه بر اینکه در تقسیم سلولی و رشد خوب جنین نقش دارد بلکه باعث کاهش خطر ناهنجاری‌های سیستم عصبی مرکزی جنین می‌شود.

نخود با این ترکیب مفیدی که دارد امکان ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهد و از ابتلا به برخی از سرطان‌ها مانند سرطان خون پیشگیری کرده و با تحریک اسیدهای گوارشی باعث بهبود اشتها می‌شود.

نخود و کربوهیدرات‌ها

کربوهیدرات‌های موجود در نخود برای تولید انرژی فوق‌العاده هستند. باید بدانید که حدود 55 تا 60 درصد انرژی روزانه‌ی بدن ما از طریق کربوهیدرات‌ها تامین می‌شود. حتماً می‌دانید که مغز ما برای عملکرد بهتر نیاز به گلوکز دارد که در مواد غذایی حاوی کربوهیدرات‌ها به وفور وجود دارد. اگر می‌خواهید انرژی‌تان بیشتر شود و یا اینکه مغزتان به این زودی‌ها کم نیاورد نخود را دریابید.

نخود حاوی میزان قابل‌توجهی ویتامین B1 می‌باشد که با سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها به تولید انرژی در بدن کمک می‌کند. ویتامین B1 که تیامین نیز

نامیده می‌شود نقش موثری در جذب گلوکز توسط مغز و سیستم عصبی دارد.

به طوری که کمبود این ویتامین می‌تواند باعث احساس خستگی، ضعف

فعالیت‌های مغزی، افسردگی و غیره شود

نخود و آهن

نخود نیز مانند هر ماده‌ی غذایی سرشار از آهن کمک می‌کند تا اکسیژن لازم از ریه‌ها به سمت ارگان‌های مختلف مانند عضلات، کبد، قلب یا مغز برسد. آهن باعث بهبود عملکرد مغز و بالا بردن قدرت یادگیری می‌شود. این ماده‌ی معدنی مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها را بالا برده و در برابر میکروارگانیسم‌ها از بدن محافظت می‌کند. با داشتن ذخیره‌ی آهن کافی مشکلاتی مانند خستگی و کم‌خونی برای بدن مفهومی نخواهد داشت. تحریک عملکرد سیستم عصبی مرکزی، کنترل دمای بدن و کنترل تیروئید از دیگر وظایف آهن است. علاوه بر این‌ها سلامت پوست، موها و همچنین ناخن‌ها نیز در گرو جذب آهن کافی است.

اگر به هر دلیلی (تغذیه‌ی نامناسب، عادت ماهانه، بارداری یا عمل جراحی) دچار کمبود آهن شده‌اید حتماً نخود مصرف کنید.

نخود و فسفر

نخود به دلیل دارا بودن فسفر به تشکیل و حفظ استخوان‌ها و دندان‌ها، ترشح شیر، تقسیم سلولی و متابولیسم و یا تشکیل بافت‌های عضلانی کمک می‌کند. وجود فسفر به شکل فسفولیپید در غشای سلول‌های مغز لازم و ضروری است. این ترکیب باعث ارتباط بیشتر سلول‌ها شده و عملکرد ذهنی و حافظه را بهبود می‌بخشد.

نخود و منیزیم

نخود سرشار از منیزیم است که به تقویت عضلات و همچنین انقباض و آرامش آن‌ها کمک می‌کند. وجود منیزیم برای تقویت دندان‌ها و اسکلت بدن و همچنین کنترل فشارخون لازم است. این عنصر مورد نیاز بدن حافظ رگ‌ها است و از تشکیل لخته‌های خونی پیشگیری می‌کند. علاوه بر این‌ها منیزیم باعث افزایش گلبول‌های سفید شده و سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت می‌کند. به عقیده‌ی متخصصان 60 درصد منیزیم جذب‌شده در استخوان‌ها و دندان‌ها، 28 درصد در ارگان‌ها و عضلات و 12 درصد آن در مایعات بدن قرار دارد.

نخود و ویتامین B1

نخود حاوی میزان قابل‌توجهی ویتامین B1 می‌باشد که با سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها به تولید انرژی در بدن کمک می‌کند. ویتامین B1 که تیامین نیز نامیده می‌شود نقش موثری در جذب گلوکز توسط مغز و سیستم عصبی دارد. به طوری که کمبود این ویتامین می‌تواند باعث احساس خستگی، ضعف فعالیت‌های مغزی، افسردگی و غیره شود. توجه داشته باشید که سلامت پوست و همچنین چشم‌ها نیز در گرو داشتن ویتامین B1 کافی است. نخود را وارد برنامه‌ی غذایی‌تان بکنید تا از بروز این قبیل مشکلات جلوگیری شود.

نخود و زینک

نخود به دلیل داشتن زینک(روی) در روند تشکیل سلول‌های استخوانی و رشد ارگان‌های تولیدمثل و همچنین بهبود عملکرد پروستات نقش دارد. زینک علاوه بر این خواص آنتی‌اکسیدانی دارد در جذب ویتامین A و سنتز پروتئین‌هایی مانند کلاژن نیز شرکت دارد و در دوره‌ی بارداری به رشد جنین کمک می‌کند. زینک دوست رشد کودکان و نوجوانان نیز محسوب می‌شود و سلامت حس بویایی، چشایی و بینایی را حفظ می‌کند. شما می‌توانید با افزودن نخود به غذاها و سالادهایتان به راحتی مواد مغذی بدن را جذب کنید.

پختن نخود

نخود و ویتامین B6

ویتامین B6 میزان استروژن و علائم پیش از قاعدگی را کاهش می‌دهد و به کنترل قند خون در دوره‌ی بارداری کمک می‌کند. این ویتامین از تشکیل سنگ کلیه نیز پیشگیری می‌کند. شما با مصرف نخود گام موثری در تامین این ویتامین مورد نیاز بر خواهید داشت.

نخود و اسیدهای چرب

میزان مناسب اسیدهای چرب موجود در نخود از آن یک منبع انرژی ساخته‌اند که به تنظیم دمای بدن، حفاظت از ارگان‌های حیاتی مانند قلب، کلیه‌ها و همچنین افزایش میزان جذب ویتامین‌های محلول در چربی (A،D،E،K) کمک می‌کند. چربی‌ها برای تولید برخی از هورمون‌ها و تامین اسیدهای چرب ضروری که بدن قادر به تولید آن‌ها نیست لازم‌اند و باید به طور روزانه دریافت شوند.

حرف حساب اینکه

حرف حساب اینکه هیچ ماده‌ی غذایی را دست کم نگیرید. هر ماده‌ی غذایی طبیعی و سالم را وارد برنامه‌ی غذایی خود بکنید تا در کنار مواد غذایی دیگر تکمیل‌کننده ترکیبات مغذی هم باشند و سلامت بدنتان را بالا ببرند. متأسفانه برخی افراد با خوردن حبوبات و به خصوص نخود نفخ می کنند. نفخ یکی از مشکلات دستگاه گوارش است که با مصرف برخی مواد غذایی نفاخ حاصل می‌شود. برای کاهش این مشکل حبوبات را به یکباره در رژیم غذایی خود وارد نکنید؛ یعنی در یک غذا از چند نوع حبوبات مختلف و به مقدار زیاد استفاده نکنید. حبوبات را به تدریج و مداوم مصرف کنید. زمانی که حبوبات می خورید آب زیادی هم بنوشید زیرا حبوبات سرشار از فیبر هستند. حبوبات و به خصوص نخود را به خوبی بپزید. خیس کردن نخود بهترین روش برای کاهش حالت نفاخی آن است. زمانی که نخود را یک شب خیساندید مقداری نمک هم به آب آن اضافه کنید و زمانی که می‌خواهید بپزید آب آن را خالی کرده و نخودها را شستشو داده و بپزید. قبل از پخت حبوبات کنسرو شده آن‌ها را به خوبی با آب بشویید.

فاطمه مهدی پور

بخش تغذیه و آشپزی تبیان