فواید و خواص اسپند در طب سنتی

گياه شناسي و زيستگاه

گياه اسفند (معرّب اسپند) را به نام هاي سپند، سپنج (گويش خراساني) و حرمل (نام عربي) نيز آورده اند. نام علمي

آن، harmala Peganum است كه اسم گونه، از واژة حرمل گرفته شده است. از جنس Peganum ،چهار گونه در دنيا وجود

دارد. گونة يادشده در بالا، در گسترة وسيعي از شمال آفريقا، كشورهاي پيرامون درياي مديترانه و خاورميانه تا منطقة قفقاز،

آسياي ميانه و هند و تبت، پراكندگي دارد. اين جنس، پيش تر به خانوادة Zygophyllaceae متعلق بود؛ ولي هم اكنون آن را

در خانوادة Nitrariaceae قرار داده اند.

اسپند، گياهي است چندساله، به ارتفاع 20 تا 100سانتي متر، به صورت بوته هاي پربرگ و سبزرنگ و بدن كُرك، با

برگ هاي باريك واجد بريدگي هاي نامنظم، داراي كاسة گل با پنج بريدگي، واجد گلبرگ هاي پنج تايي و جدا از هم به رنگ

سفيد مايل به سبز يا زرد و بيضوي شكل، داراي ميوه به صورت كپسول و كروي شكل. ميوة اين گياه در هنگام رسيدن، با سه

شكاف باز مي شود و هر حجرة آن، پر از دانه هاي منشوري شكل به رنگ قهوه اي پررنگ است.

2

بوته هاي اسپند معمولاً در زمين هاي باير، آيش و دست ورزي شده به صورت علف هرز مي رويد. همچنين در

گورستان ها و در اطراف شهرها و آبادي ها ديده مي شود. اين گياه در سال هاي گذشته، به وفور در پرديس دانشگاه فردوسي

مشاهده مي شد؛ اما طي سال هاي اخير، از دامنة گسترش آن، كاسته شده است. اسپند، گياهي دگرآسيب (آللوپات) است.

به عبارت ساده تر، گياهي بخيل است؛ زيرا اجازة رشد به گياه ديگري در اطراف خود نمي دهد. براي كساني كه در بيابان يا

كوير، راه را گُم مي كنند، ديدن بوته هاي اسپند، نويدبخش نزديك شدن به آبادي خواهد بود.

تركيبات شيميايي

در گياه اسپند، آلكالوئيدهاي هارمين، هارمالين، هارمالول، پگانين، كينازولين و بتاكاربولين شناسايي شده است.

هارمين و هارمالين، كُندكنندة ضربان قلب هستند. پگانين، از شكوفه ها و ساقة اسپند به دست مي آيد. بتاكاربولين در مهار

تومورهاي سرطاني، نقش به سزايي دارد.

خواص و كاربردها

دانة اسپند، تلخ و سمي است. از نظر حكماي طب سنّتي، طبع آن گرم وخشك است و از آن به عنوان ماده اي

خواب آور، مدر ،مخدر، معرِّق، قاعده آور، كرم كش، زيادكنندة ترشح شير، تب بر، مسكّن درد هاي معده، خشك كنندة اخلاط

دستگاه تنفسي، تحليل برندة بادهاي روده اي، مسهل سودا و بلغم غليظ و رافع استسقاء و يرقان و دردهاي سياتيك، نام

برده اند. همچنين، براي بيماري هاي صرع، فلج، جنون، نسيان و به طور كلي دستگاه عصبي، تجويز شده است. جوشاندة برگ

اسپند را براي روماتيسم و پاشيدن پودر ريشة آن را براي ازبين بردن شپش، توصيه كرده اند. مخلوط كوبيدة دانه اسپند با

عسل و زردة تخم مرغ، همراه با مقدار كمي زعفران و عصارة رازيانه، تيرگي و كدري ديد چشم را از بين مي برد. ماليدن

روغن اسپند، براي رفع لقوه، رعشه، سستي و پريدن ناگهاني يا متوالي عضلات، مفيد است. تنقية آن نيز مسكِّن درد كمر و

سياتيك است.

دود حاصل از درآتش افكندن اسپند، خاصيت ضدعفوني كنندگي، گَندزدايي، ضدحساسيت و اثرات ضدباكتريايي و

ضدقارچي قوي دارد. دودكردن مخلوط بذرهاي اسپند و گُلپر همراه با صمغ هاي كندل و كندور، بسيار رايج بوده و در بيشترِ

مراسم اعم از شادي يا سوگواري از آن استفاده مي كنند.

در كتاب بحارالانوار (جلد59 ،صفحه234 (از امام صادق(عليه السلام) نقل شده است كه "دودكردن اسپند و كندور را از

ياد نبريد كه شفاي هفتاد بيماري در آن است". از قديم الايام، دودكردن اسپند براي رفع بلا و چشم زخم، رايج بوده است.

دود اسپند، خاصيت دوركنندگي حشرات مزاحم را نيز داراست. در ميان برخى ايرانيان نيز رسم است كه دانه هاي اسپند را

به چند رشتة نخ، كشيده و سپس آنها را به يكديگر بسته و از آنها شَده هايى به شكل هاي چهارگوش و سه گوش و لوزي و

گرد درمي آورند. سپس آن را همراه با پارچه هاي رنگين به صورت آويز يا ديواركوب، استفاده كرده و بر اين اعتقادند كه اهل

خانه از گزند مصون مي مانند.

احتياط

استفاده از اسپند براي افراد گرم مزاج، منع شده است؛ اما در صورت نياز، اين افراد بايد آن را همراه ميوه ها يا

آب ميوه هاي تُرش يا تُرشي جات استفاده كنند. خوردن آن براي خانم هاي باردار، منع شده است.

مقدار خوراك

در هر دورة درماني، نبايد بيش از 5 تا10گرم از دانة اسپند استفاده شود؛ لذا مقدار و ميزان مصرف آن بايد با نظر

فرد حاذق تعيين شود. مثلاً براي تسكين دردهاي دستگاه گوارش، فقط خوردن 7دانه اسپند، توصيه شده است.

منبع : تهيه و تدوين: گروه گياه شناسي پژوهشكده علوم گياهي دانشگاه فردوسي مشهد

 ويراستار: مهندس حسن پرسا

--------------------

اسپند شفای 70 نوع بیماری

اسپند شفا ی هفتاد بيماري

از امام صادق(ع) درباره اسپند و کندر سوال شد پس آن حضرت فرمود: هيچ ريشه اي از گياه در زمين نمي جنبد و هيچ شاخه اي در آسمان بالا نمي رود مگر آنکه خداوند فرشته اي را ماموريت داده تا آن را به قطعات خرد شده تبديل کند يا به سرنوشتي که دارد برساند و شيطان (ميکروب) از هفتاد خانه اي مي گريزد که در نزديکي خانه اي باشد که در آن اسپند است و شفا از هفتاد بيماري در اسپند است که آسان ترين آن خوره است، پس دود کردن اسپند را از ياد نبريد. ولي کندر منتخب و برگزيده پيامبران سابق است و حضرت مريم(ع) از آن، کم گرفت و هيچ دودي سريع تر از دود کندر به آسمان بالا نمي رود. دود کندر ميکروب ها را دفع و آفات و بلاها را طرد مي کند پس دود کردن کندر را از ياد نبريد. (بحار ج 59 ص 234)

(اسپند HARMEL) يا اسفند يکي از داروهاي اصلي گياهي است که به زبان عربي «حرمل» ناميده مي شود. اسپند از تيره سراب (ygophyllaceaez) است و نام علمي آن «harmala peganum» است. دانه اسفند داراي آلکالوئيدهايي به نام (هارمالين، هارمين، هارمالون) است و داراي خواص دارويي بسياري است و گندزدايي مي کند. بو و دود دانه هاي اسپند، اثر ضدعفوني کننده در هوا داشته و ميکروب ها را از بين مي برد.

در التيام بيماري هاي پوستي، جوشانده ريشه اسپند اثر بسيار زيادي دارد عفونت هاي پوستي خصوصا اگزما را درمان مي کند و از بروز حساسيت هاي پوستي جلوگيري مي کند. دانه هاي اسپند خواب آور و معرق است. اسپند نرم کننده سينه و ريه بادشکن امعا» زياد کننده شير مادر مسهل سودا بغلم و ضد کرم کدو است. خوردن دانه هاي خشک اسپند همراه با کمي خاکشير تقطير ادرار و سستي ادرار را درمان مي کند. خوردن مخلوطي از دانه هاي اسپند و تخم رازيانه بي اختياري ادرار و دفع شبانه ادرار را درمان مي نمايد البته براي درمان اين بيماري بايد از رژيم هاي خاص نيز پيروي نمود در مورد اول پرهيز از خوردن لبنيات و ترشيجات و در مورد دوم حتما بايد از معجون عسل و زرده تخم مرغ در صبحانه استفاده کرد. جوشانده اسپند در تسکين دردهاي عصبي گوش توام با آب ترب و روغن زيتون بسيار موثر است. البته به علت سمي بودن از مقدار بسيار کم در اين جوشانده بايد استفاده کرد. براي رفع استسقا»، سياتيک سو» دارد خوردن خيسانده دانه هاي آن جهت تحليل مواد سوداوي و تصفيه خون و نرم داشتن سينه نافع است اگر 300 گرم دانه اسپند رابا چهار برابر آب بجوشانند بعد صاف کنند و با صدگرم عسل و هفتاد گرم روغن کنجد مخلوط کرده و به تدريج در طول يک ماه بخورند براي تنگي نفس مفيد است و سرفه خشک و رطوبتي را درمان مي کند بخور اسپند بر درمان دندان توصيه شده مقدار خوراک اسپند نبايد زياد باشد دود اسپند ضدحساسيت است، چکاندن آب اسپند پخته شده در چشم، پرخوني و قرمزي چشم را التيام مي بخشد.

مطالب پایین از منبع دیگرجمع اوری شده.1- طبیعت این گیاه گرم وخشک است

2- اسفند جلادهنده سینه و شش از رطوبت لزج مقوی نیروی جنسی چاق کننده ادار آورروان کننده شیر مسهل سودا و بلغم و کرم کدو می باشد برای این منظور بعد از غذا نصف قاشق چای خوری اسفند را با یک استکان آب قورت دهید برای بالغین تا هفت روز

3- خوردن اسفند برای سرع فلج جنون نسیان و سایر بیماری های سرد دماغی و عصبی مفید است و برای گرم کردن بدن رفع استسقا یرقان و سیاتیک مفید است

4- دود کردن دانه آن برای زد عفونی کردن محیط مفید است و از قدیم این مرسوم بوده است( که الان البته به عنوان رفع چشم بد دود می کنیم)( نویسنده)

5- چنانچه به سیاتیک مبتلا هستید به مدت 15 شب مقدار 7تا 7.5 گرم اسفند را با آب قورت دهید که بسیار مفید است

6- مصرف آن همراه با آب و یا آسیابب شده همرا ه با روغن حیوانی جهت رفع بی حسی و یا نقصان حس و حرکت اعضا و رعشه بسیار مفید می باشد

7- اگر 30گرم از آن را آسیاب کنید و با 120گرم آب بجوشانید و آن را صاف کنید و با 90گرم عسل و 60گرم روغن کنجد بخورید حالت بهم خوردگی شدیدی بهتون دست می ده که سینه را از هرچی ماده لزج هست پاک می کند و برای تنگی نفس و سرفه های شدید رطوبتی بسیار بی نظیر است

8- اگر 1.5 گرم اسفند را صبح ناشتا به همراه خاکشیر با کمی آب بدون اینکه کوبیده شود بخورید برای تکرارادارو سستی ادار بسیار مفید است البته در هنگام معالجه نباید ماست و کشک و ترشی جات مصرف کنید

9- کودکانی که به علت سستی کمر و ضعف مثانه شبها رختخواب خود را خیس می کنند یعنی شب اداری دارند بهتر است هر شب مخلوطی از تخم رازیانه و اسفند از هریک یک قاشق چای خوری بخورند و در ضمن صبحها یک یا دو عدد زرده تخم مرغ و کمی عسل خالص خوب میل کنند

10-جهت رفع ناراحتی سینه و تنگی نفس می توانید اسفند را همراه با تخم کتان به نسبت مساوی خوب آسیاب کنید و با عسل مخلوط کنید سپس روزی دو بار به اندازه دو حبه میل کنید

11-برای رفع سنگینی گوش و کری گوش و صدای گوش می توانید اسفند را در آب ترب و روغن زیتون بجوشانید و 3قطره در گوش بریزید

12-برای رفع اعتیاد به مواد افیونی می توانید مقداری دانه اسفند را بو داده کنبد بعد آن را خوب آسیاب کنید و با عسل مخلوط کنید و و روزی سه حبه میل کنید

13-شیاف گرد دانه اسفند با روغن ایرسا دهانه عروق و خون بو اسیر را باز می کند

14-بخور دانه های اسفند برای تسکین درد دندان بسیار مفید است

15-روغن اسفند از نظر طبیعت گرم وخشک است و برای رفع فلج و لقوه رعشه سستی صرع و پریدن ناگهانی اعضای بدن چه از طریق خوردن و چه استفاده از ضماد آن مفید است تنقیه با آن نیز برای تسکین درد کمر و سیاتیک و سردی کلیه و رحم بسیار مفید است

تذکر مهم

1- اسفند برای گرم مزاجان مضر است سبب سردرد دل بهم خوردگی و استفراق می شود که برای رفع آن می توان میوه های ترش و سکنجبین میل کرد

2- مقدا مصرف اسفند5-10 گرم بوده و زیاده بر این سمی می باشد

3- از جویدن دانه های اسفند اکیدا خوداری کنید چرا که حاوی مواد سمی است

4- منظور از خوردن دانه های اسفند که برای درمان بیماری گفته شد همان دانه های سیاه رنگی است که دود می کنید

منابع بیشتر