فواید و خواص زیره سبز در طب سنتی

زیره ی سبز گیاهی است بوته ای و علفی به ارتفاع حداکثر نیم متر. ساقه ی این گیاه راست و دارای انشعابات دوتایی است. ریشه ی آن باریک و بلند و به رنگ سفید است.

برگ ها به خاطر تقسیمات و بریدگی های زیادی باریک و نخی شکل هستند و به صورت متناوب بر روی ساقه قرار گرفته اند. گل ها  کوچک به رنگ  سفید و گاهی صورتی می باشند که مجموع آن ها به صورت چتر مرکب در انتهای ساقه قرار گرفته اند.

میوه ها دوکی شکل و به طول حداکثر 6 میلی متر و عرض 1/5میلی متر می باشند که سبز کم رنگ مایل به خاکستری هستند و بوی معطری دارند.

غیر از میوه، قسمت های دیگر گیاه نیز معطر است. قسمت مورد استفاده ی این گیاه، میوه های آن است که سرشار از اسانس می باشد.

زیره ی سبز در ایران به صورت خودرو و یا کشت شده وجود دارد و مهم ترین مناطق رشد و تکثیر آن گستره ی وسیعی از استان خراسان از جمله سبزوار، نزدیک مشهد و اطراف سرخس، اطراف سمنان، اطراف تهران، اطراف دامغان و بسیاری دیگر از نواحی مستعد ایران می باشد.

تاریخچه:

زیره ی سبز جزء اصلی پودرهای کاری و چیلی است و به عنوان طعم دهنده در محصولات غذایی - تجاری متنوعی به کار می رود.

روغن این گیاه از طریق تقطیر با بخار آب، برای مزه دار کردن نوشیدنی ها، دسرها و چاشنی ها مصرف می شود و همچنین جزء معطر کرم ها، لوسیون ها و عطریات است.

ترکیبات مهم:

دانه های زیره ی سبز حاوی تا 5 درصد اسانس، 22 درصد چربی، تعداد زیادی اسید آمینه ی آزاد، تعدادی فلاونوئیدهای گلوکزیدی از جمله مشتقاتی از آپی ژنین و لوتئولین است.

ترکیبات اصلی، اسانس آلدهیدی هستند که تا 60 درصد آن را تشکیل می دهند.

کومین آلدهید مهم ترین جسم اسانس زیره ی سبز است. چنانچه دانه ها پودر شوند، اسانس آن تا حدود 50 درصد کاهش می یابد و در صورتی که مدت آسیاب کردن بیش از یک ساعت باشد، کاهش میزان اسانس از این هم بیشتر خواهد بود.

ترکیبات دیگر اسانس هیدروکربن های منوترپنی و سس کویی ترپنی است.

یکی از بهترین نشانه های مرغوبیت و کهنه نبودن دانه ها، وجود دو جسم کومین آلدهید و 3- پارامنتن 7- آل  به مقدار قابل توجه در اسانس زیره ی سبز است.

زیره ی سبز 

دارو شناختی و اثرات مهم:

عصاره ی اتردوپترولی زیره ی سبز خاصیت آنتی اکسیدانی خوبی دارد. گرچه کومین آلدهید خالص حتی با غلظت های بالا اثرات مهار پراکسیداسیون کبدی را نشان نداده است، ولی قدرت پاک کنندگی آنیون های سوپراکساید را دارا است.

در مطالعاتی ادویه های حاوی زیره ی سبز خاصیت ضد سرطانی را در موش نشان داده است.

اسانس زیره ی سبز و کومین آلدهید دارای اثرات قوی لاروکش و ضد باکتری می باشد. اسانس آن در غلظت های 300 تا 600 در میلیون، از رشد لاکتوباسیلوس پلانتاروم جلوگیری می کند.

سمیت و عوارض جانبی:

زیره ی سبز همیشه یک ادویه ی غیرسمی و خوراکی بوده است. در عین حال ممکن است بعضی افراد به آن حساسیت داشته باشند.

در آزمایش اسانس خالص زیره ی سبز از قسمت تراشیده شده ی پوست شکم موش به سرعت جذب و اثرات فتوتوکسیسیته ی آن مشخص شد. این اثر بیشتر به ترکیب کومین آلدهید آن نسبت داده شده است.

طریقه و میزان مصرف:

* مصرف هر نوبت زیره ی سبز را بین 300 تا 600 میلی گرم توصیه کرده اند که می تواند تنها یا همراه با گیاهان دیگر و یا ادویه جات مصرف شود.

این میزان معادل با 10 عدد دانه می شود. اسانس آن را می توان 0/06تا0/2 میلی لیتر در یک نوبت مصرف کرد.

مهم ترین اثرات گزارش شده:

سقط کننده، ضد درد، بی حس کننده، ضد کرم، ضد چسبندگی پلاکت ها، ضد باکتری، ضد سم، ضد صفرا، ضد باروری، ضد التهاب، ضد اکسیدان، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، تقویت کننده ی قوای جنسی، قابض، ضد نفخ، ضد احتقان، معرق، هضم کننده ی غذا، ادرار آور، شیرافزا، دارای خاصیت استروژنی، قارچ کش، لاروکش، فتودرماتیتیک، محرک، تقویت کننده ی معده، تقویت کننده ی رحم و التیام دهنده ی زخم.

نکات قابل توجه:

1- مقدار مصرف این نوع زیره نسبتاً کم است؛ به طوری که مصرف آن را در هر نوبت کمتر از 1 گرم توصیه کرده اند.

2- جنس، گونه، نوع اسانس و ترکیبات گیاه زیره ی سبز با زیره ی سیاه کاملاً متفاوت است و اثرات دارویی آن ها نیز در بعضی موارد تفاوت دارد؛ به همین دلیل میزان مصرف آن ها نیز متفاوت خواهد بود. مقدار مصرف زیره ی سیاه، که در بسیاری از غذاها مصرف می شود، می تواند ده برابر زیره ی سبز باشد.

3- بوی متفاوت این دو نوع زیره( سبز و سیاه ) به دلیل متفاوت بودن ترکیبات اصلی اسانس آن ها است.

4- بیشترین مصرف زیره ی سبز در جهان در صنایع غذایی، ادویه جات، طم دهنده ها، خوشبو کننده ها و صنایع عطرسازی می باشد.

دکتر محمد حسین صالحی سورمقی –  دکترای داروسازی

و عضو هیات علمی دانشکده داروسازی

منبع : تبیان

----------------------------------

لاغری : زیره سیاه با زیره سبز

در منابع فارسی و سایت های انگلیسی جستجو کردم، ولی تفاوتی بین زیره سیاه و سبز پیدا نکردم. لذا از نظر خواص یکی هستند. در کل عرق زیره باعث افزایش متابولیسم بدن می شود و از این طریق به سوختن بهتر مواد غذایی و لاغر شدن کمک می کند.

در چند منبع فارسی و انگلیسی خواص زیره را خواندم. خواص زیر را دارا بود:

1- افزایش متابولیسم و گرمای بدن

2- بهبود بیماری‌ها تنفسی مثل برونشیت و آسم

3- حفظ سلامتی معده و روده، كبد و كلیه‌ها

4- خاصیت مشابه آنتی هیستامین و در نتیجه جلوگیری از لخته شدن خون

5- ارتقاء عملكرد سیستم ایمنی بدن

6- پیشگیری از سرطان

سلیر خواص داروئی زیره را برایتان بیان می كنم:

1) قابض و خشك كننده است.

2)ضد تشنج است .

3)برای برطرف كردن بیماری صرع مفید است.

4)در دفع گاز معده موثر است.

5)قاعده آور است.

6)عرق آور است.

7)برای رفع برونشیت از دم كرده زیره استفاده كنید .

8)برای برطرف كردن سوءهاضمه مفید است.

9)ترشحات زنانگی را برطرف می كند.

10)برای تحریك اشتها، زیره سبزه را با سركه و آب مخلوط كرده و قبل از غذا بخورید .

11)برای برطرف كردن قطره قطره ادرار كردن زیره را تفت داده و سرخ كنید و سپس با آب بخورید .

12)برای رفع نفخ روده و معده می توانید دم كرده زیره را تنقیه كنید .

13)برای التیام زخم چشم ، دانه های له شده زیره سبز را در آب برنج خام خیس كرده و سپس مایع بدست آمده را قطره قطره روی زخم چشم بریزید.

14)هنگامیكه اطفال شیر خوار دل درد دارند و نفخ در شكم شان پیچیده ،چند قطره اسانس زیره را با روغن بادام مخلوط كرده و با آن شكم آنها را ماساژ دهید .

15)و بالاخره زیره را در غذاهایی كه نفاخ هستند مخصوصا حبوبات استفاده كنید .

طرز استفاده:

دم كرده زیره : مقدار 5 گرم زیره را در یك لیتر آب جوش ریخته و بمدت 10 دقیقه دم كنید .

مخلوط با عسل : گرد زیره را به مقدار یك گرم عسل مخلوط كرده و استفاده كنید .

اسانس زیره : این اسانس را می توانید از فروشگاههای گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانه ها خریدری كنید . مقدار مصرف آن 2 قطره در یك لیوان آب نیم گرم می باشد.

مطلبی را نیز از كتاب “خواص خوراكی ها ” ، نوشته : دكتر غیاث الدین جزایرى برایتان می فرستم كه خواص زیره از زبان خود زیره بیان شده است. بنابراین از طرز گفتاری متن تعجب نكنید.

من ((زیره )) هستم :

من سوغات كرمان زیره هستم . در فارسى به من ((زیره ))، در عربى به من ((سنوت )) مى گویند و در كتاب هاى گیاه شناسى قدیم ((كمون )) خوانده شده ام ، و در زبانهاى اروپایى نام من با كمى تغییر از كمون گرفته شده است ، زادگاه اولیه نوع سیاه من كرمان است واینكه بعضى از مولفین اروپایى و مترجمین ایرانى منشا مرا مصر علیا نوشته اند صحیح نیست ، فقط نوعى از ما كه به كمون نبطى معروف است از قدیم در سواحل رودخانه نیل خاكسترى است فرق بسیار است . از جمله اینكه من شكم را جمع مى كنم و نوع نبطى به آن لینت مى دهد. زراعت من به آب زیاد احتیاج ندارد و كشاورزان كرمان به جاى اب وعده آنرا مى دهند در صورتى كه محصولى كه در كنار رودخانه نیل به عمل مى آید. از آب زیادترى بهره مند مى شود.

خاصیت هورمونى و ضد عفونى كننده و قدرت میكرب كشى من خیلى زیادتر از انواع دیگر است ، من داراى انواع مختلف به رنگهاى سیاه ، سبز، صورتى ، زرد و قهوه اى و سفید خاكسترى هستم .

بذر انواع ما بیضى دراز است و همگى داراى یك اسانس روغنى فرار مخلوط از چند تركیب دارویى و مواد موثره بوده و همراه آن مقدارى تانن – رزین – صمغ و نوعى الكل و تركیبات كوچك ازت دار است . اروپاییان مرا مانند ادویه به غذا میزنند و پنیر را با آن خوشبو و حفظ مى نمایند و یك نوع نان با آن مى پزند و اعراب بذر ما را با عسل و فلفل مخلوط كرده ، معجونى جهت تقویت قوه باه درست مى كنند. میوه من استعمال داخلى دارد و هم خارجى – بادشكن و جمع كننده رطوبت است ، مقوى معده – امعاء كبد بوده ، اشتها را تحریك مى كند. جلوى سكسكه را میگیرد، ورم طحال و اسهال را معالجه مى كند. به علت داشتن هورمون جنسى ، شهوت را بر مى انگیزد و شیر مادران را زیاد مى كند. عادت ماهانه زنان را باز مى كند و به موقع آنرا بند مى آورد. عرق را زیاد مى كند و بوى بد آنرا برطرف مى سازد. پرندگان مخصوصا كبوتر به بوى دانه سیاه من علاقمندند و اگر آنرا در لانه كبوتر بگذارید، زود مانوس شده و هر كبوترى كه بوى آنرا بشنود، به سوى لانه مى آید و از آن گریزانند. اگر آب خیسانده مرا به چوب بمالید، موریانه نخواهد خورد و اگر آنرا بر بدن بمالید، شپش در لباس رشد نخواهد كرد و در این مورد پیشینیان غلو كرده اند.

لاغری : زیره سیاه با زیره سبز

منبع : نیک صالحی