خواص زنجبیل در طب سنتی

گیاه زنجبیل مزاج گرمی دارد و دارویی بسیار مفید برای اصلاح عملکرد سلول‌های بدن است. این گیاه دارویی ضد درد و سرماخوردگی و لاغرکننده است.

زنجبیل

زنجبیل یکی از پرکاربردترین گیاهان دارویی در طب سنتی ایران، چین و هند است که از آن در غذاها هم استفاده می‌کنند در نتیجه اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند و لازم است در مورد ارزش آن بیشتر بدانیم و اطلاعات بهتری به دست آوریم...

از نظر گیاه‌درمانی، روی زنجبیل تحقیقات بسیاری انجام شده است و به اثبات رسیده که این گیاه یکی از کاربردی‌ترین داروها در درمان تهوع شدید بارداری است به طوری که اثر آن در پیشگیری از تهوع بارداری وارد برخی کتاب‌های درسی رشته زنان و زایمان نیز شده است.

خانم‌های باردار برای کاهش تهوع می‌توانند روزی 3 بار و هر بار حدود 250 میلی‌گرم عصاره زنجبیل که در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد، مصرف کنند. اگر قرار است گیاه زنجبیل مصرف شود، باید به این نکته توجه داشت که به دلیل ساختار ریشه‌ای آن، 60 تا 70 درصد حاوی پلی‌ساکارید است که اثر درمانی ضدتهوع ناشی از آن نیست. پس برای مصرف دوز 250 میلی‌گرم ماده مۆثره، لازم است از زنجبیل به شکل تازه یا خشک بیشتر مصرف کرد.

زنجبیل در بهبود فرآیندهای داخل سلولی بسیار مۆثر است و بسیاری از بیماری‌ها را که به علت اختلال عملکرد سلول‌ها بر اثر کمبود انرژی کافی به وجود می‌آیند، برطرف می‌کند.

خواص درمانی زنجبیل شامل ضد تهوع (به خصوص تهوع حاملگی)، ضد درد (به خصوص دندان‌درد)، ضد سرماخوردگی، مقوی قلب، لاغر کننده (متعادل‌کننده، یعنی افرادی که دارای اضافه‌وزن هستند متعادل می‌شوند و افراد لاغر نیز متعادل می‌شوند)، ضد لخته شدن خون و کم کردن خطر سکته قلبی و مغزی است.

اثر زنجبیل فقط در رفع تهوع دوران بارداری نیست و افرادی که حین حرکت با

وسایل نقلیه نیز دچار تهوع می‌شوند و در اصطلاح مبتلا به بیماری مسافرت

هستند، می‌توانند از زنجبیل برای پیشگیری از این تهوع استفاده کنند

این گیاه همچنین ضد باکتری و ضد ویروس (به علت تقویت سیستم ایمنی بدن)، آنتی‌اکسیدان، ضد سرفه، ضد کبد چرب، ضد التهاب و ورم سلولی، ضد اسپاسم عضلانی (مصرف خوراکی و موضعی)، تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن، ضد نفخ و گازهای روده‌ای است و باعث افزایش ترشح اسید و آنزیم‌های مفید معده‌ای برای هضم غذاها می‌شود.

از دیگر خواص زنجبیل می‌توان به مواردی چون پایین آورنده کلسترول و تری گلیسیرید خون، پایین آورنده قند خون، ضد سکته‌های مغزی و قلبی، ضد آلزایمر و درمان‌کننده آسم، ام‌اس و آرتروز مفصلی اشاره کرد.

مهم‌ترین مکانیسم اثر زنجبیل اصلاح فرایندهای سلولی است و اگر زنجبیل پودر شده خیلی مانده و کهنه باشد دیگر بو و خاصیت اصلی خود را نخواهد داشت پس باید زنجبیل را به صورت تازه تهیه و استفاده کنیم تا اثرات معجزه‌آسای آن را ببینیم.

زنجبیل را می‌توان در تمام خوراکی‌ها (چه به صورت گیاه و چه پودر) استفاده کرد گاهی هم به صورت دم جوش با خرما و عسل و گاهی هم به صورت شربت مصرف کرد.

مراقب باشید

در تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده ‌شده مصرف بیش از 750 میلی‌گرم تا یک گرم از ماده مۆثره زنجبیل در روز می‌تواند باعث بروز نقص جنین شود. به همین دلیل توصیه می‌کنیم خانم‌هایی که می‌خواهند از آثار بسیار خوب زنجبیل در کاهش تهوع دوران بارداری بهره‌مند شوند، از ترکیب‌هایی که خوشبختانه امروزه به صورت آماده در دوز 250 میلی‌گرم در دسترس است، استفاده کنند. البته اثر زنجبیل فقط در رفع تهوع دوران بارداری نیست و افرادی که حین حرکت با وسایل نقلیه نیز دچار تهوع می‌شوند و در اصطلاح مبتلا به بیماری مسافرت هستند، می‌توانند از زنجبیل برای پیشگیری از این تهوع استفاده کنند.

فرآوری: مریم مرادیان نیری

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

فواید و خواص زنجبیل در طب سنتی

زنجبیل با تمام خواصی که دارد می‌تواند برای افرادی که از بیماری‌های خاصی رنج می‌برند مضر نیز باشد. در این مطلب شما را با خواص و مضرات زنجبیل بیشتر آشنا می‌کنیم. لطفاً با ما همراه باشید.

زنجبیل

زنجبیل یک تنه می‌تواند طعم هر غذا یا شیرینی را از این رو به آن رو کند. علاوه بر طعم‌دهی خواص درمانی زیادی نیز برای این ادویه قائل شده‌اند؛ اما با تمام خواصی که دارد می‌تواند برای افرادی که از بیماری‌های خاصی رنج می‌برند مضر نیز باشد. در این مطلب شما را با خواص و مضرات زنجبیل بیشتر آشنا می‌کنیم. لطفاً با ما همراه باشید.

زنجبیل برای کاهش حالت نفخ

اگر همیشه نفخ می‌کنید توصیه می‌کنیم به چای خود کمی زنجبیل اضافه کنید و یا اینکه یک تکه‌ی کوچک زنجبیل تازه و پوست‌کنده بجوید. شما همچنین می‌توانید برای جلوگیری از نفخ حاصل از خوردن حبوبات یک تا دو ورقه‌ی نازک زنجبیل تازه را به غذای حاوی این مواد اضافه کنید. خواهید دید که حالت نفختان به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا خواهد کرد.

زنجبیل برای تسکین درد

نتایج پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که افرادی که با شروع اولین علائم میگرن یا سردرد زنجبیل مصرف می‌کنند درد کمتری احساس می‌کنند. به خاطر اینکه ترکیبات موجود در زنجبیل باعث مسدود شدن ترشح هورمون‌های التهاب زا می‌شود. نتایج بررسی‌های دیگر نیز نشان می‌دهد زنجبیل می‌تواند به بهبود و تسکین آرتریت کمک کند.

اگر به دلیل ورود یک ویروس به بدنتان و یا حالت تهوع ناشی از ماشین‌گرفتگی

و غیره دچار حالت تهوع می‌شوید زنجبیل می‌تواند به دادتان برسد

به عقیده‌ی محققان افرادی که از آرتروز یا پولی آرتریت روماتوئید رنج می‌برند و روزانه پودر زنجبیل میل می‌کنند درد و تورم کمتری در مفاصل خود احساس می‌کنند. توصیه می‌کنیم مقداری پودر زنجبیل به شیر یا چای خود اضافه کنید. می‌توانید از زنجبیل تازه برای تهیه‌ی غذاهایتان نیز استفاده کنید.

زنجبیل برای پیشگیری از خطر ابتلا به سرطان

اگر در گذشته مردم از قحطی، وبا و یا طاعون و غیره می‌مردند امروزه سرطان بلای جان انسان شده است. به نظر می‌رسد که چاره‌ای جز تلاش برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری مهلک نیز وجود ندارد. نتایج پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که زنجبیل حاوی ترکیباتی است که خواص ضدسرطانی دارند. محققان مشاهده کرده‌اند که زنجبیل با سلول‌های سرطانی تخمدان مقابله می‌کنند. نتایج بررسی‌های دیگر نیز نشان می‌دهد که مصرف زنجبیل تازه باعث کاهش التهاب‌های کولون (روده) می‌شود.

زنجبیل

زنجبیل در دوره‌ی بارداری: آری یا نه؟

در خصوص مصرف زنجبیل در دوره‌ی بارداری اتفاق نظری بین محققان وجود ندارد. نتایج پژوهش‌های مختلف نتایج مختلفی را نیز نشان داده است. برخی از مطالعات نشان می‌دهند که رابطه‌ای بین مصرف زنجبیل و سقط‌جنین وجود دارد. نتایج بررسی‌های دیگر حاکی از این است که مصرف این ادویه باعث بروز مشکلات و عوارضی در این دوره می‌شود. درحالی‌که بررسی‌های متعدد دیگر نشان می‌دهد که مصرف زنجبیل در دوره‌ی بارداری نه تنها مشکلی به بار نمی‌آورد بلکه باعث تسکین حالت تهوع نیز می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌کنیم که شما قبل از مصرف مکمل یا خود زنجبیل با پزشکتان مشورت کنید. چون بسیاری از خانم‌ها برای مقابله با حالت تهوع‌های صبحگاهی از این ادویه استفاده می‌کنند.

زنجبیل باعث بروز التهاب‌های دهانی می‌شود

در طب سنتی این اعتقاد وجود دارد که زنجبیل گرمی است و باعث گرم شدن بدن می‌شود؛ یعنی اینکه باعث می‌شود بدن گرمای بیشتری تولید کند. امکان دارد این مسئله نیز باعث بروز التهاب در دهان و مخاط شده و ایجاد سوزش یا خارش کند. اگر شما با مصرف زنجبیل احساس التهاب و سوزش در دهان داشتید از مصرف آن بپرهیزید.

اگر همیشه نفخ می‌کنید توصیه می‌کنیم به چای خود کمی زنجبیل اضافه کنید و یا اینکه یک تکه‌ی کوچک زنجبیل تازه و پوست‌کنده بجوید

زنجبیل باعث تسکین حالت تهوع می‌شود

اگر به دلیل ورود یک ویروس به بدنتان و یا حالت تهوع ناشی از ماشین‌گرفتگی و غیره دچار حالت تهوع می‌شوید زنجبیل می‌تواند به دادتان برسد. پودر، نوشیدنی زنجبیل، قرص و یا مربای آن باعث تسکین معده و جلوگیری از آشوب آن می‌شود. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که زنجبیل به اندازه‌ی داروی اسکوپولامین یا همان هیوسین موثر عمل می‌کند. این دارو که بدون نسخه تجویز می‌شود و برای پیشگیری از ماشین‌گرفتگی، دل درد و غیره مصرف می‌شود.

زنجبیل

زنجبیل می‌تواند باعث کاهش قند خون شود

نتایج یک پژوهش جدید نشان می‌دهد که پودر زنجبیل در افرادی که از دیابت نوع 2 رنج می‌برند باعث کاهش قند خون می‌شود. اگر شما نیز از این بیماری رنج می‌برید و نگران میزان قند خونتان هستید با پزشک معالجه‌ی خود در خصوص مصرف زنجبیل مشورت کنید. اگر پزشکتان تشخیص بدهد که مصرف این ادویه با داروهایتان تداخل ایجاد نکند می‌توانید از آن برای کنترل هر چه بیشتر قند خونتان استفاده کنید. توجه داشته باشید که در برخی موارد مصرف زنجبیل می‌تواند تأثیر خطرناکی روی میزان انسولین بدنتان داشته باشد.

زنجبیل همپای داروهای ضدانعقاد خون

نتایج یک پژوهش استرالیایی نشان می‌دهد که زنجبیل یک ضدانعقاد قوی است که تا حدودی قوی تر از آسپرین نیز محسوب می‌شود. در نتیجه مصرف آن برای بیمارانی که داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مصرف می‌کنند توصیه نمی‌شود. به خاطر اینکه خطر خونریزی یا کبودی را در آن‌ها بالا می‌برد. اگر مشکل خونریزی دارید و یا از داروهای رقیق‌کننده‌ی خون استفاده می‌کنید بهتر است از مصرف زنجبیل بپرهیزید.

فاطمه مهدی پور

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

نام علمی :Zingiber officinal 

خانواده: Zingiberaceae

نامهای دیگر: زنجفیل – شنگویر- جربیل- زنزبیل  

گیاه شناسی:

زنجبیل گیاهی چند ساله که برگهای آن شبیه سرنیزه و ظاهرش شبیه نی است. گلهای آن به رنگ سفید و سبز مایل به زرد و ریشه اصلی این گیاه از گره های  موجود روی ساقه های ریشه دار بوجود میاید.

پراکنش عمومی:

این گیاه بومی هندوستان است، ولی در نقاط دیگری از جهان از جمله چین نیز وجود دارد. کشت این گیاه در نقاطی مانند جنوب شرق اسیا،  امریکا، اقیانوسیه و آفریقا معمول است(1).

قسمت مورد استفاده:

از ریزومهای خشک‌شده که ضخیم، چوبی و کمی کشیده و پهن و به رنگ سفید متمایل به زرد استفاره می‌کنند که بو و طعم بسیار تند و مطبوعی دارد(2).

طبیعت:

 تر و تازه آن در سیّم گرم و در اول خشك و خشك آن در دویّم خشك و با رطوبت فضلیه(3).

افعال و قوا در طب سنتی ایران:

تقویت کننده نیروی حافظه و هاضمه و معده و کبد است.

بازکننده انسدادهای کبدی و افزاینده میل جنسی است.

نفخ و بادهایی را که در دستگاه گوارش وجود دارد از بین می برد.

رطوبت های (بلغم) نامناسبی را که به جداره معده و روده ها چسبیده پاک می کند و با دفع این رطوبات باعث لینت مزاج هم می شود.

رطوبات غیر ضروری در مغز و حلق را که باعث ایجاد ضعف و اختلال در کار آنها می شود را خشک کرده و سردی اعصاب را از بین می برد.

همین طور از آن در درمان برخی انواع فلج و دفع کرم معده نیز استفاده می شده است.

در دستگاه اداراری نیز برای افرادی که دچار ادرار قطره قطره ناشی از سردی هستند مفید است و ضعف اندامهای دستگاه ادراری را برطرف می کند.

در برطرف کردن اسهالهایی که ناشی از فساد و خرابی غذا باشد توصیه شده است.

باعث از بین رفتن تشنگی کاذب ناشی از بلغم می شود (تشنگی کاذب زمانی است که فرد با خوردن آب خنک مجدد احساس تشنگی دارد).

این گیاه دارویی به عنوان مصلح (اصلاح کننده مضرات) بسیاری از مواد غذایی سرد و تر از جمله میوه ها و لبنیات مثل ماست شناخته شده و توصیه می شود.

برای کاهش درد و ورم مفاصل نیز که ناشی از سردی و تری باشد به کار می رود.

همچنین به دلیل مزاج گرمی که دارد و به دلیل دفع رطوبات اضافه و بلغم، ضعف و سستی ناشی از سرما و رطوبت را از بین برده و ایجاد انرژی می کند.

چون آن را نرم بكوبند و بپزند و بر آب گوشت بپاشند و بخورند جهت دفع اوجاع مفاصل و امراض بارده رطبه و اورام بارده نافع است(3).

 مربای زنجبیل که به آن زنجبیل پرورده گویند،  جهت تقویت باه و گرده و مثانه و هضم معده‌ی بارد و آخر تب بلغمی و سرد مزاجان را نافع است.برای رفع سموم حیوانی و تسكین تشنگی بلغمی نافع است(6).

اشکال مصرف:

1-چای زنجبیل ،2- تنتور، 3-شربت

1-چای زنجبیل: یک قاشق چای‌خوری پودر زنجبیل و یا دو قاشق چای‌خوری زنجبیل رنده شده‌ی تازه را همراه آب‌جوش داخل قوری ریخته و به مدت پنج دقیقه آن را با حرارت ملایم دم کرده، و سپس آن را با عسل شیرین کرده و میل نمایید. هر چه چای زنجبیل بیشتربماند و دم بکشد، تندتر می‌شود(4). 

2-تنتور: برای درست کردن تنتور می‌توان از الکل50 درجه استفاده کرد. یک قسمت زنجبیل رنده شده‌ را با سه قسمت الکل50 درجه مخلوط کنید و داخل یک شیشه تیره بریزید و به مدت 14 روز(چند بار در روز) آن را تکان دهید. بعد از این مدت ان را صاف کرده و در جای خشک و خنک نگهداری کنید(4).

اگر ازتنتور زنجبیل استفاده می‌کنید،10 قطره از آن را در یک لیوان آب گرم بریزید، و با عسل شیرین کنید و بنوشید(4).

3-شربت زنجبیل: 

برای تهیه‌‌ی شربت زنجبیل ، یک قسمت زنجبیل رنده شده‌ را با سه قسمت عسل مخلوط کنید و داخل یک شیشه در بسته در یخچال نگهداری کنید و هر موقع خواستید، مصرف کنید(4).

کاربردها در طب نوین:

تاکنون مطالعات متعددی در زمینه اثرات ریشه زنجبیل مطالعات حیوانی و آزمایشگاهی صورت گرفته و موارد ذیل نتایج و گزارشات منتشر شده برخی از مطالعات معتبر می باشد:

ریشه زنجبیل دارای اثرات آنتی ترومبوتیک و آنتی اکسیدانی و تحریک کننده ترشحات بزاق و  صفرا می باشد(5)

در تحقیقات زنجیبل به عنوان داروی ضد تهوع و استفراغ شناخته شده است. برای رفع تهوع های ناشی از  بارداری، شیمی درمانی و بعد از عمل می‌توان استفاده کرد(12-5-13). همچنین استفراغ های ناشی از  مسافرت با کشتی یا هواپیما یا اتومبیل پیش می‌اید،موثر است. اثرات این گیاه در درمان آرتروز مثبت اعلام شده است(12-11).

zingiberene و 6-gingerol مسئول خاصیت ضد زخم فعال را در زنجبیل دارد(10).

موادی که درزنجبیل خاصیت ضد زخم معده را کنترل می کنند عبارتند از:B-sesquiphellandrene ,B-bisabolene ,arcurcumene وshogaol  (10).

این گیاه اثر ضد درد و التهاب دارد. زنجبیل خاصیت ضد درد را از طریق سرکوب بیوسنتز لکوترین بوسیله مهار کردن 5-lipoxygenase انجام می دهد.زنجبیل از طریق مهار سنتز ترومبوکسان و مهار چندین ژن درگیر در التهاب به عنوان ضد التهاب عمل می کند(5). این ژنها عبارتند از: ژنهایی که سایتوکنین را پشتیبانی می کنند, chemokines, آنزیم COX-2  (9-10).

 همچنین زنجبیل اثر ضد پلاکتی را هم دارد. gingerol و  مشتقاتش یک پتانسیل در مهار کردن پلاکت را دارند . ترکیب gingerol  با مهار کردن اسید آرشیدونیک باعث واکنش آزاد کردن پلاکت شبیه آسپیرین می شود, احتمالاَبه دلیل اثر بر فعال کردن COX در پلاکت می باشد(9-10-12-13).

زنجبیل چندین ترکیب ضد میکروبی دارد این ترکیبات ضد میکروبی در برابر Staphylocococcus aureus , Streptococcus pyogenes  , S.pheumoniae  , Haemophilus است(9-10).

 زنجبیل ضد شیستوزوما فعال است. Gingerolبر ضد Bacillus subtilis و     Escherichiaفعال است. روغن زنجبیل ترکیب ضد میکروبی بر علیه باکتریها گرم مثبت و گرم منفی و قارچها دارد. Shogaol و zingerone  مهارکننده ی قوی Salmonella typhi , vibrio cholerae , Tricophyton violaceum ,Trichomonas vaginalis است. B-sesquiphellandrene  فعالیت ضد رینوویروس دارد(10).

عصاره زنجبیل بصورت مستقیم و غیر مستقیم اثر آنتی اکسیدان دارد(9-10). تجویز خوراکی زنجبیل به میزان قابل توجهی سطح رادیکال آزاد را کاهش و افزایش فعالیت آزاد درون زا آنتی اکسیدان, سوپر اکسید و کاتالاز و اثر مقدار کمی ویتامین را دارد(10).

gingerol وshogaol جدا شده از زنجبیل اینوتروپیک مثبت در عضله قلب نشان داده است. به نظر می رسد اثر gingerol تحت فعالیت Sr Ca2+ -ATP ase است(10).

زنجبیل کمک به حفظ درجه حرارت بدن و مهار سروتونین ناشی از هیپوترمی می کند(13-10). علاوه بر این زنجبیل مبتنی بر یک وعده ی غذایی هیچ اثر قابل توجهی روی متابولیسم بدن نمی گذارد(10).

ترکیبات شیمیایی:

روغن فرار، آریل آلکانهایی از قبیل جینجیرول، شوگائول، جینیرو ‌دی‌ اول، نشاسته(1). کلسیم، منیزیم، فسفر، پتاسیم، ویتامین B6، ویتامینC.

موارد منع مصرف:

مصرف زیاد گیاه مزبور توسط مبتلایان به گرما‌زدگی، سنگهای صفراوی و افراد در معرض خطر خونریزی ممنوع می‌باشد(1 -5). مصرف زیاد آن برای افراد دارای زخم واضح امعاء و احشا (زخم مری و معده) مضر و ممنوع است.