خواص طباشیر خیزران در طب سنتی

معرب تباشیر است؛ چیزی است شبیه به گره‌هایی که از جوف نوعی از نی به هم رسد و از نی قوی‌تر و از بانس(خیزران) گل آن باریک‌تر و نازک‌تر و گره‌های آن دور دور به تفاوت دو دست می‌شود، نی آن خود بخود شکافته و یا مردم شکافته بر آورده باشند شبیه به قدر گره نی و استخوان نرمی است و چون در آب اندازند سخت‌تر گردد و بعد خشک شدن سفید صاف و بعضی از آن شفاف باشد. شیخ‌الرئیس گفته سوخته ساقه‌های چوب خیزران است؛ گویند در هنگام وزیدن بادهای سخت ساقه‌های خیزران از اثر بهم بسودن می‌سوزند و طباشیر خاکستر این سوختن است.

طبیعت آن در دوم سرد و در سوم خشک و خشکی قسم اول از دوم کم‌تر و دوم از سوم و شیخ‌الرئیس مرکب‌القوی دانسته با قوت قابضه

خواص آن: شادی بخش و مقوی دل و معده و کبد گرم و مسکن التهاب و عطش و قاطع قی و استفراغ صفراوی و اسهال خونی و گرم و حل کننده و خشک کننده رطوبت های سرد سست کننده معده است. در معالجات اورام گرم چشم و خفقان و غشی و تقویت اعضاء ضعیف بدن و تب های تند و گرم و عطش مفرط و از بین بردن جوش ها و کورک و زخم های دهان به خصوص در اطفال به صورت شربت یا گرد آن مورد استعمال بوده است. استفاده از گرد آن به تنهایی یا با اندکی برگ گل سرخ و نبات سفید همراه است. گرد آن برای استحکام دندان و سوختگی با آتش مؤثر و در ترکیب با سکنجبین برای رفع ناراحتی های روانی و دلتنگی مفید و انفیه آن با روغن بنفشه برای تقویت بینایی مجرب است. مداومت آن مضر باء و مصلح آن عسل و مصطکی است و گویند برای ریه مضر است که مصلح آن صبر یا عناب است ولی در سرد مزاجان مصلح آن با زعفران تعدیل می شود

افعال و خواص دیگر آن: مفرح و مقوی دل گرم و سرد و معده و جگر حار و مسکن التهاب و عطش و قاطع استفراغ صفراوی و اسهال دموی و حار و محلل و خشک کننده رطوبات بارده مرخیه معده و جهت اورام حاره چشم و خفقان[1] و غشی و تقویت اعضای ضعیفه از حرارت و نگاه داشتن حاره حاده و عطش مفرط و خلفه[2] حار با آب سرد و جهت قلاع[3] و بثور[4] و زخم ها خصوص بثور و قلاع دهان اطفال شرباً و ذروراً به تنهایی و یا با اندک برگ گل سرخ و نبات سفید و ذرور[5] آن جهت استحکام دندان و سوختگی آتش و با سکنجبین جهت رفع توحش و غم و اندوه و التهاب مفید و سعوط[6] آن با روغن بنفشه جهت تقویت باصره مجرب.

[1] تپش دل

[2] آبستن

[3] قرحه است که بر دهان و زبان پدید آید و رفته رفته گسترش یابد

[4] جوش ریزهایی که بر اندام پدید آید

[5] داروی خشک سوده و کوفته پراکندنی و پاشیدنی در چشم و قروح و جراحت

[6] سرمه کشیدن آن